"සතර මසක්‌ මුළුල්ලේ තමන් වහන්සේට දන් පිළිගැන්වූ උපාසිකාවගේ සිත තම සිතින් දැනගත් මලියදේව මහ රහතන් වහන්සේ දහම් පද දෙක - සුවපත් වේවා, දුකින් මිදේවා" අළලා ත්‍රිපිටකය ඇසුරින් පසුදා පහන් වනතුරු ධර්මය දේශනා කළ සේක. ධර්ම දේශනාව අවසානයේ දී දන් පිළිගැන්වූ උපාසිකා තොමෝ දහසක් නයින් ප්‍රතිමණ්‌ඩිත සෝවාන් ඵලයෙහි පිහිටියාය".
(සෝවාන් මග ඵල ලාභියකු වීමේ පිළිවෙත 117 පිට)
සේවාන් හෙවත් සෝතාපන්න යන්න සුමංගල ශබ්ද දෝෂය හඳුන්වා ඇත්තේ ශ්‍රොත ආපන්න - නිවන් කර ගෙන යන ආර්ය මාර්ගය නමැති සැඩ පහරට පැමිණි" වශයෙනි. "සෝවාන් වීම යනු ගොතභූ ඥනයෙන්" පෘථග්ජන ගෝත්‍රය ඉක්‌මවා" සෝවාන් හෙවත් සේඛ යන ආර්ය තත්ත්වයට පත්වන්නායි. ඔහු අටවරක්‌ නූපදින බව "නතෙ භවං අට්‌ඨමං ආදියන්ති" තථාගත දේශනාවයි. එසේම ඔහු අපායගාමී සියලු අකුසලයන්ගෙන් වැළකී සුගතිගාමී කුසල් කර අපාගත නොවෙයි. කෙනෙකුට මරණින් මතු අපාගත නොවීමට නම් සෝවාන් විය යුතුම බව තථාගතයන් වහන්සේගේ සහතිකයයි. සෝවාන් නොවූවන්ට ඒ සහතිකය නම් නැත.
සත්‍ය සතර අවබෝධයෙන් සෝවාන් වූ අයකුට විඳීමට සිදුවන දුක ප්‍රමාණය ස.නි. නබසිකා සූත්‍රයේ වදාරා තිබේ. සෝවාන් වූවෙකුට විඳීමට සිදුවන දුක් ප්‍රමාණය බුදුරජාණන් වහන්සේ නිය පිට ඇති පස්‌ වලට සමාන බවත්, අඳබාල සහ පෘථග්ජන යන දෙදෙනාට විඳින්නට සිදුවන දුක් ප්‍රමාණය මහ පොළොවේ වැලිවලට සමාන බවත් උපමා කිරීමයි. එවැනි තවත් උපමා 10 ක්‌ දේශනා කර ඇත.
සෝතාපත්ති අංග හතරින් සද්ධර්ම ශ්‍රවණය එක් සෝතාපත්ති අංගයක්‌ ලෙස ස.නි. මහා ප්‍රඥ සූත්‍රයේ ද, දීඝනිකායේ සංගිති සූත්‍රයේ ද අ.නි. චතුක්‌ක නිපාතයේ ම.නි.ආ.ච. බහුපකාර සූත්‍රයේ ද තවත් සූත්‍ර වල ද දේශනා කර ඇත.
මෙහිදී "ධම්ම" යන්න ධ. සංගණීපකරණ අට්‌ඨ කථාව අරුත් දෙන්නේ "ධරාණුයි" අඳුරෙන් එළියට ගෙනයන හා අපායට යා නොදී දරාගෙන සිටිනු ධම්මයි. ධර්ම යන්න විභංග අට්‌ඨ කථාව පැහැදිලි කරන්නේ යම් හෙයකින් ආර්ය සත්‍යයන් අවිපරිත ස්‌වභාව වන බැවින් ධර්ම ශබ්දය තෙමේ ආර්ය සත්‍යයන්හි වේද එහෙයින් ධර්මයෙහි ඥනය නම් සත්‍ය විෂය ඥනයයි. නොහොත් සංඛත ධර්මයන්ට (හේතු ප්‍රත්‍ය දෙකින් හටගත්) උත්තරීතර වූ ආර්ය මාර්ගයත් ආර්ය ඵලයත් යතානු ශිෂ්ට ප්‍රතිපන්නයන් අපාය දුගතීන්හි නොයන්නට ධරාද එහෙයිනුදු ධර්ම නම්, ඒ නිශ්‍රයභූත ආර්ය ඵලයෙහි ප්‍රවෘත්ති වූ තද් සහගත වූ ප්‍රඥ තොමෝ ධර්මඥන නම්, "ධම්ම නම්. (සතර අපායේ දොර වසනුයි) ධර්ම නම්, කුමන ධර්මයක්‌ද, යමෙක් පටිච්ච සමුප්පාද ධර්ම දකීද, හේ ධර්මය දකී. යමෙක් ධර්මය දකීද හේ පටිච්ච සමුප්පාද ධර්මය දකී. යෑයි ම.නි. මහා හත්ථි පදොaපම සූත්‍රයේ දේශනා කර ඇති පරිදි, චතුරාර්ය සත්‍යය ධර්ම අවබෝධය සඳහා පටිච්ච සමුප්පාද ධර්මයේ අංග 12 ප්‍රඥවෙන් අවබෝධ විය යුතු බවයි, ආයතන ධාතු 18, පංච උපාදානස්‌කන්ධ සයෝජන 10, නීවරණ 05, සමථ විපස්‌සනා මඟින් ත්‍රිලක්‍ෂණ අවබෝධය, ධර්මය දැකීම, නිවන් දැකීමයි. යම් ධර්ම දේශනාවක් සුතමය ප්‍රඥවත්, සද්ධාව නැතිය වූන්ගේ සද්ධාව ඇති වීමටත්, සද්ධාව ඇතිවූවන්ගේ සද්ධාව ආකාරවතී සද්ධාව දක්වා වර්ධනයටත් උපකාර වේ නම් එම සද්ධර්ම දේශනා වලට සවන් දී සෝවාන් වේ. මහා සාරෝපම සූත්‍රයේ වදාරා ඇති පරිදි සද්ධර්මයේ අරමුණ, හරය වන්නේ මේ දහම් කරුණුය. සෙසු දහම් කරුණු අරටුව තිබිය දී කොළ, අතු, පොතු, සිවිය, පලය හා සමාන බැව් බුද්ධ දේශනාවයි.
එසේනම් සෝවාන් වීම සඳහා උපයෝගී වන මේ ධර්ම කරුණු ධර්ම දේශනාවලින් ශ්‍රවණය කළ යුතුය. එපමණක්‌ නොවේ, හෙතෙම දස අකුසලයෙන් නොවැළකී කොතරම් ධර්මය ශ්‍රවණය කළත් එය හිල් භාජනයකට ජලය පිරවීමක්‌ හා සමාන වන්නේය. නිකාය ග්‍රන්ථයන්හි අප්‍රමාණ සූත්‍ර සංඛ්‍යාවක මේ දස අකුසල දේසනා කර තිබෙන්නේ කවර සෝවාන් අංගයකින් වුවද සෝවාන් වීම සඳහා කඩ නොකළ යුතු බැවිනි. (කයින් 3, වචනයෙන් 4, සිතින් 3 කෙනෙකු ගේ ප්‍රඥව වැඩෙන ආකාර තුනකි. එනම්, සුතමය ප්‍රඥ, භාවනාමය ප්‍රඥ හා චිත්තාමය ප්‍රඥයි. සෝතාපත්ති අංග 4 න් සත් පුරුෂ ආශ්‍රයෙනුත්, සද්ධර්ම ශ්‍රවණයෙනුත් සූතමය ප්‍රඥව ලැබේ.
සුතමය (ඇසීමෙන් ලැබෙන) ප්‍රඥව
පරතොඝොෂයෙන් "තංසුනාථ සාධුකං මනසිකරෝත" අසා හොඳින් මෙනෙහි කරන්න. (වචනයෙන් මනා කොට උපදවන ලද යම් ප්‍රඥවක්‌ ඇද්ද මේ සුතමය ප්‍රඥවයි). පරතොසොෂයෙන් යම් ප්‍රඥවක්‌ උපදීද මේ ශ්‍රැතමය ප්‍රඥයි. ධර්ම ශ්‍රවණයෙන්, ධර්මය සාකච්ඡා කිරීමෙන් සුතමය ප්‍රඥව ලැබේ. එහි යම් කුසල මූලයක්‌ වේද එය සූතමය ප්‍රඥව සපුරාලයි. සූතමය ප්‍රඥව සම්පූර්ණ වූවා සවිතත්ක සවිචාර සමාධිය පුරයි. සමථ නිමිත්ත පුරයි. සමථ නිමිත්ත පරිපූර්ණ වූයේ නෙක්‌ඛම්ම විතර්කය පුරයි. ප්‍රඥව ශක්‌තිමත් වූ විට, ගැඹුරු වූ විට, සමාධිය වැඩි දියුණු වී නිශ්චලව පවතී. මෙවන් ආනිශංස, සූත්‍ර අභිධර්ම ග්‍රන්ථ පරිශීලනයෙන්ද කෙනෙකුට සෝවාන් විය හැකිය. ධර්ම ඥනය ලැබේ. අමාදියෝ සොළෝ. ලෙරිස්‌ මහතා එසේ සෝවාන් වූ බව සෝවාන් මඟ ඵල ලාභියකු වීමේ කෘතියේ 174 පිටුවේ දැක්‌වේ. පෘථග්ජනයෝ මනුෂ්‍ය, දිව්‍ය, රූපාවචර, අරූපාවචර, බ්‍රහ්ම ලෝක වල (ශුද්ධාවාස බඹලොව 5 හැර) දක්නට ලැබේ.
සෝවාන් යනු සේඛ හෙවත් ආර්ය තත්ත්වයට පත්වන්නායි. පෘථග්ජනයා තුන් වර්ගයකට බෙදා අ.නි. පුද්ගල වර්ගයේ දේශනාකර තිබේ. අන්ධබාල පෘථග්ජන, කල්‍යාණ පෘථග්ජන වශයෙනි. මේ තිදෙනා උපමා කර ඇත්තේ පිළිවෙලින් ඇස් දෙකම නොපෙනෙන අන්ධයා, එක ඇසක්‌ පෙනෙන අන්ධයා සහ ඇස් දෙකම පෙනෙන්නාට ය. එහි කල්‍යාණ පෘථග්ජනයා හඳුන්වා ඇත්තේ පෙර කී සෝවාන් අංග 4 න් එකකින් මාර්ග විදර්ශනාවට බැසගැනීම පතන්නා වශයෙනි (ම.නි.ප. 429) අනෙක්‌ දෙදෙනාම ධර්මාවබෝධය නොලබන්නේ ය.
ධර්ම ශ්‍රවණය කරන්නා වූ තිදෙනෙකු පිළිබඳව අංගුත්තර නිකායේ 3 පණ්‌ණාසකයේ පුද්ගල වර්ගයේ පැහැදිලි කර ඇත. මේ තිදෙනාම ආරාමයට ගොස්‌ භික්ෂූන් වහන්සේලා දේශනා කරන දහම් මුල අග යහපත් අර්ථවත් ව්‍යංජනවත් බ්‍රහ්ම චරියාව ප්‍රකාශ කරන ධර්මයට සවන් දෙත්. එහෙත් එක් අයෙක්‌, මුල මැද අග මෙනෙහි නොකරයි. කට යටට හැරවූ කළයක්‌ මෙන් කිසිවක්‌ නොරැඳෙයි. ඔහු අවකුච්ඡ පඥය. තවකෙක්‌ ඒ ධර්ම අසයි මුල මැද අග මෙනෙහි නොකරයි. ඔහු හිඳගෙන සිට නැඟිටින විට ඔඩොක්‌කුවේ තිබූ යමක් නොසැලකිල්ලෙන් නැගිට ගියාක්‌ මෙන් සියල්ල එතන දමායයි. ඔහු උච්චංග පඥය, තෙවැන්නා උතුම්ය. ඔහු ශ්‍රවණය කළ ධර්මය මුල මැද අග එතනදීත් පසුවත් මෙනෙහි කරයි. ඔහු කළය පුරවාගෙන යයි. ඔහු ප්‍රථුපඥය.
සද්ධර්ම ශ්‍රවණයෙන් ලබන ප්‍රඥා 13 කි. පෘථුල ප්‍රඥව, විපුල ප්‍රඥව, ගාම්භීර ප්‍රඥව, අසාමන්ත ප්‍රඥව, භූරි ප්‍රඥව (පොළව හා සමාන) ප්‍රඥබාහුල ප්‍රඥව, ශීඝ්‍ර ප්‍රඥව, ලහු ප්‍රඥව, භාසු ප්‍රඥව, ජවන ප්‍රඥව හා තීක්‍ෂණ ප්‍රඥයි.
සද්ධර්ම ශ්‍රවණයෙන් කුසල් රැස්‌ කෙරේ. සිත පිරිසිදු කෙරේ. එසේ වීම සඳහා ධර්ම ශ්‍රවණය කරන්නාගේ සිතේ හටගත යුතු චෛතසික ධර්ම 52 ජාතක පොතේ මහා නාරද කාශ්‍යප ජාතකයේත්, අභිධර්මයේ ධම්ම සංගණීපකරණයේත් දැක්‌වේ.
ධර්ම ශ්‍රවණයෙන්
අස්‌සුතං සුනාථ } නොඇසූ දේ අසන්නට ලැබේ.
සුතං පරියෝදපේත } කලින් අසා තිබූ ධර්ම කරුණු වඩාත් තහවුරු වේ.
කංඛං විතරථ } කලින් ඇසූ ධර්මයෙහි යම් සැකයක්‌ වී නම් පහව යයි.
දිට්‌ඨිං උජුං කරොත } දෘෂ්ටිය සෘජු වෙයි.
චිත්ත මස්‌ස පසීදතී } සිත පිරිසිදු වේ.
01. අස්‌සුතං සුනාථ - නොඇසූ දේ අසන්නට ලැබේ.
නොඇසූ දේ අසන්නට ලැබීම, ධර්ම භාණ්‌ඩාගාරික ආනන්ද රහතන් වහන්සේ සිය උදාන ගාථාවක මෙසේ ප්‍රකාශ කර ඇත. බුදු සමිඳුන්ගෙන් ධර්ම ස්‌කන්ධ අසූ දෙදහසක්‌ මං ලබාගත්තා. ශ්‍රාවකයන්ගෙන් දෙදහසක ධර්මස්‌කන්ධයක්‌ මං ලබාගත්තා. මං ප්‍රගුණ කරගත්ත ධර්මස්‌කන්ධ අසූ හාරදහසක්‌ (ථෙරගාථා 1029) ධර්ම ඥනයෙන් නැති කෙනා හැදෙන්නේ හරකෙක්‌ වගේ. ඔහුගේ වැඩෙන්නේ මස්‌ විතරයි. ඔහුට ප්‍රඥව වැඩෙන්නේ නෑ. (ථෙරගාථා 1030) ධම්මේන හීනඃ පශුහීර් සමාන( ධර්මයෙන් හීන වූයේ තිරිසනෙක්‌ වැනිය.
ධර්මස්‌කන්ධ ප්‍රමාණය සලකා බලනවිට කෙනකුට සිය ජීවිත කාලයම කැප කළත් ඒ සද්ධර්මය, කියවා නිම කළ නොහැකිය.
එහෙත් යමෙක් සෝවාන් වීමට අපේක්ෂා කරන්නේ නම් ඒ සියල්ල අසා දැනගැනීමේ අවශ්‍යතාවයක්‌ නැත. (අවශ්‍ය ධර්ම කරුණු පෙර සඳහන් කෙරුණි). ඇමරිකාවේ වෙසෙන එක්‌කෝටි අසූලක්‍ෂයක්‌ බෞද්ධයන් අතුරින් සියයට අසූපහක්‌ සූත්‍ර පිටකයේ මජ්ධිම නිකාය සූත්‍ර 152 ම කියවා ඇති බවත් ඉතිරි සියයට 15 එහිම මූල පණ්‌ණාසකයේ සූත්‍ර 52 කියවා ඇති බවත් ආචාර්ය පූජ්‍ය වල්පොළ පියනන්ද හිමියෝ ප්‍රකාශ කළහ. මෙම සංඛ්‍යාව මහාචාර්ය චන්දන ජයරත්න විසින් ද තහවුරු කර ඇත. (2011.5.22 සිළුමිණ) පෙර සඳහන් කළ අමාදියො සෝලෙ ලෙරිස්‌ මහතා කියවා ඇත්තේ චතුරාර්ය සත්‍ය අඩංගු පිටු අනූවකින් යුත් කුඩා ධර්ම ග්‍රන්ථයකි, කෙනෙකුට සෝවාන් වීමට මඟ පෙන්වා නොදෙන ග්‍රන්ථ, ධර්ම ග්‍රන්ථ වශයෙන් සැලකිය හැකිද? යමෙක් චතුරාර්ය සත්‍යය පිරිසිද දක්‌නා ලද්දේ නම් එයින් සෑහීමකට පත්විය හැක. මේ චතුරාර්ය සත්‍යය පිළිබඳව අවබෝධය සඳහා ධර්ම ශ්‍රවණය කළ යුතුය. අවශ්‍ය වන්නේ ප්‍රඥවෙන් ධර්ම ශ්‍රවණයයි.
02. සුතං පරියෝ දපේති - කලින් අසා තිබූ ධර්ම කරුණු වඩාත් තහවුරු වේ.
ඇසූ දහම් නැවත නැවතත් ශ්‍රවණය කරන විට හෝ මෙනෙහි කරන විට වඩා හොඳින් කරුණු අවබෝධ වේ. කෙටියෙන් දෙසූ ධර්ම කරුණක්‌ සවිස්‌තරාත්මකව අසනවිට වඩාත් හොඳින් අවබෝධ වේ. බුදුරජාණන් වහන්සේ උපමා උපමේය භාවිත කළේ ඇසූ ධර්ම කරුණු වඩාත් හොඳින් සිතේ ධාරණය වීම සඳහාය. මනුෂ්‍යත්වයක්‌ ලබා ගැනීමේ දුර්ලභ බව කීමට එකැස්‌ ඇති කැස්‌බෑවා වර්ෂ 100 කට වරක් විය සිදුරින් එළිය දැකීමට උපමාකර ම.නි. ධාතු විභංග සූත්‍රයේ වදාළ සේක. ගැඹුරු ධර්ම දේශනාවක් නම් පටිගත කර තබාගෙන නැවත නැවත ශ්‍රවණය කරන විට හොඳින් අවබෝධ වේ. මේ ලේඛකයාට ඒ පිළිබඳ හොඳ අත්දැකීමක්‌ ඇත). මීට වර්ෂ 40 කට පමණ පෙර ඇරඹූ ධර්ම ශ්‍රවණ පිපාසය තවම සංසිඳී නැත. 1910 ජනවාරි මාසයේ 4 දා අතිපූජ්‍ය පැලෑනේ වජිරඥන නාහිමිපාණන්වහන්සේ දේශනා කළ මාර්ග සත්‍යය පිළිබඳ දීර්ඝ ධර්ම දේශනාවක් කියවීමට ලැබිණි. ඒ ධර්ම දේශනාව කියවීමෙන් මාර්ග සත්‍යය පිළිබඳ පෙර ධර්ම දේශනා ගණනාවකින් අසන්නට හා සූත්‍ර ගණනාවකින් කියවන්නට නොලැබුණු හරවත් අර්ථවත් ගැඹුරු දහම් කරුණු එකතු කර ගැනීමට (මට) අවස්ථාව ලැබිණි.
03. කංඛං විතරති - කලින් ඇසූ ධර්මයෙහි යම් සැකයක්‌ වී නම් පහව යයි
යම් ධර්ම දේශනාවක් ශ්‍රවණය කර එහි යම් ධර්ම කරුණක්‌ පිළිබඳ සිතේ සැකයක්‌ හටගැනීමට පුළුවන. උදා( වේදනානු පස්‌සනාව හෝ පංචස්‌කන්ධයේ එක් ස්‌කන්ධයක්‌ ගෙන විදර්ශනා වඩන විට එය ඥත පරිඥ, තීරණ පරිඥ, පහාන පරිඥ වශයෙන් (විදුර ජාතකය) හා වේදනානුපස්‌සනාව වඩා නිවන් අවබෝධය ග්‍රන්ථය. බෙදා දැක්‌වීම කෙසේ සිදුවේද, නිවැරදි බෙදීම කෙසේද, යනාදී වශයෙන් සැක ඇති විය හැක. එවැනි ධර්ම දේශනා කිහිපයකට සවන් දීමෙන් සැක නැති කරගත හැකිය. ධර්මයේ මෙසේ පරිඥ ත්‍රයට බෙදීම දක්වා ඇතත් ධර්ම දේශනාවකදී අසන්නට ලැබෙන්නේ ඉතාමත් කලාතුරකිනි.
එබැවින් නැවත නැවතත් ධර්ම ශ්‍රවණය කරන විට ඇසූ ධර්ම කරුණක්‌ පිළිබඳ හෝ සැකයක්‌ සිතේ පැවතුණේ නම් ඒ සැකය සද්ධම්මං සොතු මිච්චති ධර්මය අසන්නා බොරුවෙන් මුදයි. විචිකිච්ඡාව පහව යන්නේය. එපමණක්‌ නොව කම්ම ස්‌සකථා සම්මා දිට්‌ඨියත්, මග්ග සම්මා දිට්‌ඨියත් සෘජුවී සෝවාන් මාර්ගයට පිළිපන්නකු තුළ ඇතිවිය යුතු ආර්ය සම්මා දිට්‌ඨිය පහළ වන්නේය.
04. දිට්‌ඨිං උජුං කරොති - සිත මිථ්‍යා දිට්‌ඨියෙන් සම්මා දිට්‌ඨියට හැරෙයි
ධර්ම ශ්‍රවණයෙන් දිට්‌ඨිය සෘජුවන බව මෙයින් ප්‍රකාශිතය. දිට්‌ඨිය සෘජු වෙනවා යනුවෙන් වදාරා ඇත්තේ පෙර සඳහන් කළ ධර්මය කෙරෙහි ඇති සැක සංකා දුරුවී ආර්ය මාර්ගයට අවතීර්ණ වන බවයි.
05. චිත්ත මස්‌ස පසීදති - ධර්මය අරමුණු කොට සිත ප්‍රසන්න වෙයි
ධර්ම ශ්‍රවණයෙන් කෙනෙකුගේ සිත තුළ ඇති වන ප්‍රසන්න භාවය ප්‍රකාශ කිරීමට සමහර අයට නොහැකිය. (එහෙත්) සතුට මුහුණින් පෙනේ. අ.නි. භණ්‌ඩුර වග්ගයේ සූත්‍රයේ මෙසේ වදාරා ඇත. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සම්මා සම්බුද්ධය, ධර්මය ස්‌වාක්‌ඛාතය, සංඝයා සුපටිපන්නය යන මෙය ඔබලාගේ සන්තුෂ්ටියට සුදුසුයි. සතුටට සුදුසුයි. සොම්නසට සුදුසුයි. තමන්
වහන්සේගේ ශ්‍රාවකයන් විසින් කරන ලද ධර්ම දේශනාවලට සවන් දුන් අප බුදුරජාණන් වහන්සේ නොයෙක්‌ වර සාදුකාර දී ඇති බව සූත්‍රයන්හි දැක්‌වේ. පිලෝතික නම් පිරිවැජියෙක්‌ බුදුරජාණන් වහන්සේගෙන් ධර්මය ශ්‍රවණය කර එය මෙනෙහි කරමින් ආපසු යන විට ජානුස්‌සෝණි නම් බමුණාව මුණගැසිණි. ඔබ කොහි සිට එන්නේදැයි බමුණා ඇසූ විට බුදුරජාණන් වහන්සේ හමුවී ධර්ම ශ්‍රවණය කර එන බවත් උන්වහන්සේගේ ඤාණ පද 04 ක්‌ පිළිබඳ විස්තර පිලෝතිකගෙන් ඇසීමෙන් අපරිමිත සතුටට පත් ජානුස්‌සෝණි බමුණු තෙමේ තමා ගමන් කළ සුදු වෙළෙඹියන් යෙදූ රථයෙන් බැස බුදුරජාණන් වහන්සේ සිටින දිශාවට හැරී ඒ සම්මා සම්බුදුරජාණන් වහන්සේට මාගේ නමස්‌කාරය වේවායි. නමස්‌කාර කර නිවසට ගොස්‌ වෙනත් දිනක බුදුරජාණන් වහන්සේ හමුවීමට පැමිණ පිලෝතිකගෙන් දැනගත් ඤාණ 4 කීවේය. ඒ අවස්‌ථාවේදී බුදුරජාණන් වහන්සේ විසින් බමුණාට චුල්ලහත්ථි පදොaපම සූත්‍රය වදාළ සේක. ධර්ම දේශනාව අවසානයේ ධර්ම ශ්‍රවණයෙන් තමා තුළ හටගත් ප්‍රීතිය ජානුස්‌සෝණි බමුණා ප්‍රකාශ කළේ මෙසේය. භාග්‍යවත් ගෞතමයන් වහන්ස, ඉතා යහපතියි, තෙවරක්‌ කියා භාග්‍යවත් ගෞතමයන් වහන්සේ යටිකුරුව තිබූ කළයක්‌ උඩුකුරු කර විවෘත කර පෙන්වන්නා සේද, මං මුළා වූවෙකුට හරිමඟ කියා දුන්නාසේද, වැසී තිබුණු නිධානයක්‌ විවෘත කලා සේද, ඇස් ඇත්තෝ රූප දකිත්වායි අන්ධකාරයේ සිටියකුට තෙල් පහනක්‌ දැල්වූවා සේද භවත් ගෞතමයන් වහන්සේ අනේක පරියායෙන් ධර්මය දේශනා කරන ලදී. ඒ මම අද පටන් භවත් ගෞතමයන් වහන්සේද, ධර්මයද, සංඝයා ද සරණ යමි. භගවත් ගෞතමයන් වහන්සේ මා අද පටන් දිවිහිමි කොට තිසරණ සරණ ගිය උපාසකයකු කොට දරන සේක්‌වායි ප්‍රකාශ කළේය. (ආර්ය තත්ත්වයට පත්වීම)
ධර්ම ශ්‍රවණය සඳහා උන්වහන්සේ ළඟට පැමිණි බොහෝ අන්‍ය තීර්ථක, බමුණු, පිරිවැජි ආදීන් ධර්මදේශනාව අවසානයේ තමන්ට ධර්මය අවබෝධ වීමේ ප්‍රීතිය මේ ආකාරයෙන් (ධර්මාව බෝධය) මේ උදාහරණ හතර දෙමින් ප්‍රකාශ කර ඇති බව බොහෝ සූත්‍ර වල අග දැක්‌වේ. උදාහරණ වශයෙන් සුප්‍රසිද්ධ දරුණු ආලවක යක්‍ෂයාද (ආලවක සූත්‍රය) බුදුරජාණන් වහන්සේගේ ධර්මය අසා සරණ ගියේ මේ ආකාරයෙනි. ඉන් පසු මේ යක්‍ෂයා මිනීමස්‌ අනුභවය නතර කර තෙරුවන් ගුණ ගමක්‌ ගමක්‌ නගරයක්‌ නගරයක්‌ පාසා ප්‍රචාරය කරන බව ප්‍රකාශ කළේය.
06. අමතක වූ දේ මතක්‌ වෙයි
පංච නීවරණයන් ගෙන් සිත වැසී ඇති බැවින් වරක් ඇසූ පමණින් ගැඹුරු ධර්ම කරුණු සිතේ රඳවා ගැනීම පෘථග්ජනයාට පහසු කටයුත්තක්‌ නොවේ. කොපමණ මෙනෙහි කළද මතකයට නොඒ. ඇතැම් ගැඹුරු ධර්ම කරුණු වරක් ඇසූ විට යටි සිතේ රැඳෙයි. එහෙත් කොතරම් උත්සාහ කළත් මතුපිටට නොඒ. යටි සිතේ තැන්පත්ව ඇති එවැනි ධර්ම කරුණු ධර්ම ශ්‍රවණයේදී නැවත අසන්නට ලැබුණු විට සිත නින්දෙන් අවදිව සිහිවීමට පටන් ගනී.
07 කුසල් රැස්‌කිරීමේ චේතනාව
ධර්ම ශ්‍රවණයේදී අන් සියල්ල සිතින් බැහැර කොට ඊටම අවධානය යොමුකර, අඩුපාඩු සෙවීමේ අදහසින් නොව යමක් ඉගෙන ගනිමියි. මතු ප්‍රයෝජනයට ගනිමි අසා දැන අන්‍යන්නට ද, ප්‍රකාශ කරමි. ඔවුන්ද රුචි නම් දහම් ඇසීමට පොළඹවමියි. ධර්ම ශ්‍රවණයේ ආනිශංස පහදා දී කුසල් රැස්‌කර ගනිමියි යන ෙච්තනාවෙන් ධර්ම ශ්‍රවණය කළ යුතුයි. ථෙර ථෙරි ගාථාවන් හි ධර්ම ශ්‍රවණ පිළිබඳ ප්‍රකාශ බණ ඇසීම කොයි තරම් හොඳද අහපු බණ අනුව ජීවත් වීම ඊටත් වඩා හොඳය. (ථෙරගාථා 36)
"ආනන්ද, නිසි කල බණ ඇසීමේ ආනිශංස හයකි". සද්ධර්ම ශ්‍රවණයේ ඒ ආනිශංස හය අංගුත්තර නිකායේ එග්ගුණ සූත්‍රයේ (846) වදාරා ඇත. ධර්ම ශ්‍රවණය කළ ආර්ය ශ්‍රාවකයා මරණාසන්න අවස්‌ථාවේ ඇසූ ධර්මය සිහිපත් කර පංච ඕරම්භාගික සංයෝජන වලින් සිත මිදෙයි, ඇසූ ධර්මය සිතින් අනුවිතර්ක කර, අනුවිචාර කර විමසත්, විමසා බලා පංච ඕරම්භාගිය සංයෝජන වලින් සිත මිදෙයි, උතුම් නිවනෙහි සිත අරමුණු කොට දෙයි, නිවන අරමුණු කොට සිත මිදෙයි, අර්ථය ප්‍රතිවේධය කරයි. අර්ථ ප්‍රතිවේධ කරන ඔහුට ධර්මය ප්‍රතිවේධ කරන ඔහුට ප්‍රමෝදය ඇතිවේ. ප්‍රමෝදයෙන් ප්‍රීතිය ඇතිවෙයි. ප්‍රීතිය ඇත්තහුගේ නාම කය සන්සිඳේ, සන්සුන් කය ඇත්තේ සැප වීඳී ස.නි. පුනබ්බසු සූත්‍රයේ පුනබ්බසුනම් යක්‍ෂ පෝතකයා සිය මෑණියන්ට කියා ඇත්තේ "සද්ධර්ම සවණං සුඛං". සද්ධම්ම ශ්‍රවණය සැපය, ප්‍රීතිය ගෙන දෙන බවයි. සුවපත් වූවන්ගේ සිත සමාහිත වෙයි. ධර්ම විචාර කරයි. අනුවිචාර, අනුවිතර්ක, අනුපේක්‍ෂා කර කමටහන් මනාව උගනී. අ.නි. 6 577 ධර්ම ශ්‍රවණය කරන්නා. බණ ඇසීමේ දුර්ලභත්වය හා බණ ඇසීමේ ආනිශංස වශයෙන් ත්‍රි වර්ග සම්පත්තිය ලැබෙන බව දැන බණ අසයි, දෙසන බණ පදයක්‌ පදයක්‌ පාසා සාවධානව අර්ථ මෙනෙහි කරමින් බණ අසයි, දහම් පදයක්‌ හෝ ගිලිහී යන්නට නොදී මුතුවැලක්‌ අමුණන්නාසේ දහම් පද සිතට ඇතුළත් කර ගනිමින් බණ අසයි, භාවනාවක යෙදෙන්නා සේ හිඳගෙන, නිසලව, සන්සුන්ව දැඩි අවධානය ඒ කෙරෙහිම යොමුකර සමාහිත සිතැතිව බණ අසන්නේ නම් සිත සමාධිගත වේ. කතාවට නින්දා නොකරයි. කතිකයාට නින්දා නොකරයි. තමාට නින්දා නොකරයි. කෙළ තොලු නැති ප්‍රාඥයෙක්‌ වෙයි. නොදන්නා දෙය දැනගත්තේ යෑයි සතුටු වෙයි. අ.නි. (692)
ආලවක සූත්‍රයේ ප්‍රඥව ලැබෙන්නේ කෙසේදැයි ඇසූ පැනයට "සුස්‌සුතා ලභතේ පුඤ්ඤං" නිර්වාණය අවබෝධයට ධර්ම ශ්‍රවණයෙන් ප්‍රඥව ලබා දෙන බව වදාළහ.
සද්ධර්ම ශ්‍රවණයේ තවත් ආනිශංස සද්ධර්ම ශ්‍රවණයෙන් සෝවාන් වේ, සද්ධර්මය දේශනා කිරීමෙන් කල්ප අසංඛයක්‌ දුගතිගාමී නොවේ, සද්ධර්මය දේශනා කිරීමට ආරාධනා කිරීමෙන් කල්ප 9 දුගතිගාමී නොවේ, සද්ධර්මය දේශනා ඇසීමෙන් කල්ප 8 ක්‌ දුගතිගාමී නොවේ, සද්ධර්මය දේශනා අසා පින් දීමෙන් කල්ප 1 ක්‌ දුගතිගාමී නොවේ, සද්ධර්ම ශ්‍රවණයෙන් සද්ධා, සීල, සුත, ත්‍යාග, ප්‍රඥ යන ධන 5 ද ලැබෙන්නේය.
ත්‍රිහේතුක ප්‍රතිසන්ධියකින් උපත ලබා නිවන් අවබෝධයට අන්තරායකර ධර්ම 5 න් ආවරණය නොවූ අයකු සද්ධර්ම දේශනා අසා සිටී නම් ඔහු නියතව සම්බෝධිපරායන සෝවාන් ඵලයට පත්වේ.
කල්‍යාණ පෘථග්ජනයා සෝවාන් ඵලයට පත් කිරීම සෑම ධර්ම දේශනාවකම හරය වන්නේය. ආටානාටිය සූත්‍රයේ දී යක්‍ෂයන් ප්‍රකාශ කර ඇති පරිදි බුදුරජාණන් වහන්සේ ධර්ම දේශනා කළේ සබ්බ දුක්‌ඛාපනුදනං සියලු දුක් අවසන් කිරීමටයි. ආලවක යක්‍ෂයා පවා සෝවාන් වීමට දෙසූ ධර්මය ධර්ම ශ්‍රවණයට ලැබීම වාසනාවකි.
(සෝවාන් මහ ඵල ලාභියකු වීමේ පොතෙන් උපුටා ගන්නා ලදී).
අනගාරික සම්‍යක්‌ බ්‍රහ්ම්මචාරී
දයාසේන සේනාරත්න
නිවැරදි ධර්මය සැමදා විද්‍යමාන නොවේ..... අධර්මයෙන් එය වැසීයමින් පවතී......
අප බුදු සස්නෙහි දිවැස් ඇතියවුන්ගෙන් අගතැන්පත් වූවෝ අනුරුද්ධ තෙරුන් වහන්සේය. උන්වහන්සේ පදුමුත්තර බුදුරදුන් හමුවේ දී ධනවත් මනුෂයෙක්ව සිට බුදුරදුන් ප්‍රමුඛ මහාසංඝයාට සතියක් මහ දන් දී අවසාන දිනයේ පිරිවර සහිත තථාගතයන් වහන්සේට වටිනා වස්ත්‍රද පුදා දිවැස් ඇතියවුන්ගෙන් අග්‍රස්ථානය පැතූහ. පදුමුත්තර බුදුරදුන් පිරිනිවීමෙන් ඒ ධනවතා මහාසංඝයා වහන්සේ වෙත එළඹ දිවැස් ලැබීමට කළයුත්තේ කිමදැයි ඇසීය. “උපාසකය! එය සදහා ප්‍රදීපදානය දෙන්නට වටනේය”යි සංඝයා වහන්සේ වදාළහ. ඔහු යහපතැයි ගිවිස පදුමුත්තර බුදුරජානන් වහන්සේගේ ධතු පිහිටවා කළ සත්යොදුන් ස්වර්ණ චෛතයය වෙත දහස බැගින් පහන් දැල්විය හැකි පහන්ගස් දහසක් කරවීය. ඒවා ළගට කුඩා වූ ද ඒවා ළගට තවත් කුඩා වූද දහස් ගනන් පහන්ගස් කරවීය. එසේ කොට මහා පහන් පූජාවක් කෙලේය.
