නිවැරදි ධර්මය සැමදා විද්‍යමාන නොවේ..... අධර්මයෙන් එය වැසීයමින් පවතී......
මහනුවර මල්වතුමහා විහාරවාසී,
පුරාවිද්‍යා විශේෂවේදී
ශාස්ත්‍රපති
මැදමහනුවර ධම්මසිරි හිමි
සියලු දන්දීම් අතර ධර්ම දානයම උතුම් වන බව, විශිෂ්ඨ වන බව සම්බුදු දහමේ ඉගැන්වේ. ඒ අප විසින් සිතින්, වචනයෙන්, කයින් රැස්කර ගනු ලබන කුසල කර්මයන් ධර්මය ශ්‍රවණය කිරීමෙන්ම රැස් කරගන්නා නිසාය. බුදුරජාණන් වහන්සේ පහළවීමට පෙර සිටම යම් යම් දානයන්, පුණ්‍ය කටයුතු, ව්‍රත සමාදන් වීම සිදු විය. එහෙත් ඒවා කුසල කර්ම වූයේ නැත. බුද්ධ ශාසනයක් නැතිවද ‘පින්’ කර ගත හැකිය.
යම් තාපසවරුන්ගෙන්, ආගමික නායකයන්ගෙන් අසා, දැන ඉගෙන පින් රැස් කිරීමට පුළුවන.එහෙත් කුසල් රැස් කරන්නට නම් සම්මා සම්බුදු ශාසනයක් මුණ ගැසී, සම්මා සම්බුදුවරයෙකුගෙන් හෝ, ඒ ශාසනය තුළ නිවන් මඟ පාදා ගත් ආර්ය ශ්‍රාවකයකුගෙන් හෝ මාර්ගඵල අත්පත් කර ගන්නට පිළිවෙත් පුරන ශ්‍රාවකයන් වහන්සේ නමකගෙන් ධර්මය අසා දැන ගත යුතු වේ.
‘සුනාථ ධාරෙථ චරාථ ධම්මේ’
මෙහි ‘ධාරෙථ’ යනු ධාරණය කර ගැනීමය. ‘චරාථ’ යනු ක්‍රියාත්මක කිරීමය. ධාරණයටත්, ක්‍රියාවටත් පෙර ශ්‍රවණය කළ යුතු ය. ‘සුනාථ’ නම් ශ්‍රවණයයි. ශ්‍රවණය කිරීමකින් තොරව ස්වයංභූඥානයෙන් චතුරාර්ය සත්‍ය ධර්මය අවබෝධ කර ගන්නේ සම්මා සම්බුදුවරයාණන් වහන්සේ නමක් පමණි.
ධර්ම දේශනය කිරීම ධර්මය ප්‍රදානය කිරීම යැයි බොහෝ දෙනා විශ්වාස කරති. එහෙත් පුළුල්ව ගත් කල කණ්ඩායමකට, විශාල පිරිසකට ආදී ලෙස දන්නා අය ලවා ධර්මය දේශනා කරවීම, ධර්මය දන්නා අය ලවා ලියවා ප්‍රසිද්ධ කිරීම, පොත්, පුවත්පත්, ධර්ම පත්‍රිකා බෙදාදීම, පරිගණක උපාංග භාවිතයෙන් ධර්මය ලොව පුරා ප්‍රචාරය කිරීම, තමන් විසින් ධර්මය ලියනු ලැබීම, බෙදා හදා ගැනීමට සැලැස්වීම ආදියද ධර්ම දානයට අයත් ය.
වතුපිටි, ආවාස, වැසිකිළි, කැසිකිළි තනවා පූජා කිරීම මහා කුසල් රැස්වෙන දානමය පින්කම් බව ධර්මයෙහි ඉගැන්වේ. එහෙත් ඒ සියල්ල අභිබවා ඉහළින්ම තබා ඇත්තේ, ධර්ම දානයයි.
සාංඝික දාන පිරිනමන්නට, වස්ත්‍ර පූජා කරන්නට ආහාර පූජා කරන්නට, දුගී මගීන්ට ආනිශංස දැන පිහිට වෙන්නට බලපාන්නේ ධර්මය අසා, කියවා ඉගෙනගෙන තිබීමය. ඒ අනුව වචනයකින් වුවද සත්පුරුෂ ධර්මය ප්‍රචාරය කිරීම පින් රැස්වන දෙයකි. ථූපාරාමය, මිරිසවැටිය, ලෝවාමහා ප්‍රාසාදය, රුවන්වැලි මහ සෑය ආදී බොහෝ වෙහෙර විහාර තනවා සම්බුද්ධ ශාසනයට පූජාකොට මහා පින්කම් කළ දුටුගැමුණු මහරජතුමා ඒ සියලු දානයන් පරදවා ධර්ම දානයම උතුම් වන බව භික්ෂූන්වහන්සේගෙන් අසා දැන ලෝවාමහා ප්‍රාසාදය වෙත පැමිණ ආසනයක් තනවා එහි හිඳ මහා මංගල සූත්‍රයෙන් බණ කියන්නට සූදානම් වූ බවත්, එසේ වුවද රජුට එක ගාථා පදයක් හෝ කියන්නට නොහැකි වූ බවත් අටුවාවේ කියැවේ. ඒ අවස්ථාවේ බණ කීමෙන් මෙන්ම, බණ පොත් ලියා බෙදා දීමෙන්, ධර්මය දන්නා අයලවා දේශනා කරවීමෙන් ධර්මදානමය පින්කම කරගත හැකි බවට භික්ෂූන් වහන්සේ රජුට අනුශාසනා කළහ. ඒ අනුව රජු, ගම් දහයකට එක ආරාමය බැගින් කරවා, භික්ෂූන් වහන්සේ වඩා හිඳුවා, සිව්පසය ලැබෙන්නට සලස්වා ධර්මය දේශනා කිරීමට අවකාශය සැලසූ බවද, ධර්මය ලියවා ප්‍රසිද්ධ කළ බව ද එහි විස්තර කැරේ.
‘අකනිටා බඹලොව‘ සම්බුදු දහමේ කියැවෙන්නකි. මහ පොළොවේ සිට අකනිටා බඹලොව දක්වා අහස්කුස පුරවා බුදු පසේ බුදු මහරහතන් වහන්සේට සිව් පසයෙන් දන් දෙනවාට වඩා එක ගාථා පදයකින් ධර්මය දේශනා කිරීමෙන් කුසල් රැස්වන බව ද ධර්ම සාහිත්‍යයේ විස්තර කැරේ.
ධර්ම දේශනයක් සඳහා ආරාධනා කරන අයට, බණ පදයක් ශ්‍රවණය කළ අයට, බණ පද දෙකක් ශ්‍රවණය කළ අයට ආදී ලෙස වෙන් වෙන් වශයෙන් ආනිශංස ලැබෙන ආකාරය බුදුරජාණන් වහන්සේ දේශනා කළහ.
ආලවක යක්ෂයා බුදුරදුන් වෙත පැමිණ ප්‍රඥාව ලබන්නේ කෙසේදැයි විමසූ අවස්ථාවේ උන්වහන්සේ පෙන්වා දුන්නේ ‘ශ්‍රවණය කරන්නෝ ප්‍රඥාව ලබති’ යනුවෙනි. ප්‍රඥාව නම් ඇතිවන නැතිවන ස්වභාවය අවබෝධ කර ගැනීමය. චතුරාර්ය සත්‍ය, හේතුඵල ධර්මය වුවද අවබෝධ කර ගැනීමට ප්‍රඥාව ලබන්නේ ධර්ම කියවා අසා දැන ඉගෙන ගැනීමෙනි.
එහි පළමු සාක්ෂිය ලැබුණේ බරණැස ඉසිපතනයෙනි. බුදුරජාණන් වහන්සේ පස්වග තවුසන් උදෙසා දේශනාකොට වදාළ ප්‍රථම ධර්ම දේශනාව, දම්සක් පැවතුම් සූත්‍රය ශ්‍රවණය කිරීමෙනි, සෝවාන් ඵලයට පත්වූ පළමු ශ්‍රාවකයන් වහන්සේ පහළ වන්නේ. එදා බුදු සව්වන් දේශනාකොට වදාළ ධර්ම දේශනා අසා මිථ්‍යා දෘෂ්ඨියෙන් මිදුණු බ්‍රාහ්මණයින්ගේ ප්‍රමාණය අප්‍රමාණය. තෘෂ්ණාව අත්හැර නිවන් පසක් කළෝ අප්‍රමාණය. ධර්මය අසා සිත පහදා ගත්තෝ, ධර්මානුකූලව දිවි මඟ සාර්ථක කර ගත්තෝ අප්‍රමාණය.
ඇඟිලි දහස සම්පූර්ණ කරන්නට බුදු හිමියන් පසුපස දිව යමින් ‘නවතිනු මහණ’ යි ගුගුළ අංගුලිමාලට ‘මම නැවතී සිටිමි, නුඹ නවතින්න’යි බුදු හිමියන් ප්‍රකාශ කළවිට අංගුලිමාල වැන්නත් සිතන්නට පටන් ගත්තේ ද ශ්‍රවණය කිරීමෙනි.
බුදුරජාණන් වහන්සේ දේශනා කොට වදාළ ත්‍රිපිටක ධර්මය පුරාම අන්තර්ගත වන්නේ ආර්ය අෂ්ටාංගික මාර්ගය, ත්‍රිලක්ෂණය ඈ ධර්ම කරුණු පිළිබඳවය. ධර්මදානයක් නම් ඒ දේශනාවන් තුළ එම ධර්ම කරුණු අන්තර්ගත විය යුතු ය. අනිත්‍ය, දුක්ඛ, අනාත්ම පිළිබඳව යම් පහදාදීමක් විය යුතු ය. සම්මා දිට්ඨි, සම්මා සංකප්ප, සම්මා වාචා ආදී ආර්ය අෂ්ටාංගික මාර්ගය පිළිබඳව ධර්ම කරුණු විස්තර විය යුතුය. ඉහළ ආනිශංස ලැබෙන්නේ එවැනි ධර්ම දානයක් කළ අයටය. රේරුකානේ චන්දවිමල මහා නායක හාමුදුරුවන් විසින් රචිත කෙලෙස් 150 නැමැති දහම් ග්‍රන්ථයේ සඳහන් ලෙස ධර්ම දානයෙන් වුවද සිත කෙලෙසීමට, අපවිත්‍ර වීමට පුළුවන. ඒ දහම් දානය කරන ගිහි පුද්ගලයකු හෝ වේවා පැවිදි පුද්ගලයකු හෝ වේවා කීර්තිය, ප්‍රශංසාව, නම්බුනාම, ලාබය අත්පත් කර ගැනීමේ අපේක්ෂාවෙන් ධර්ම දානය කිරීමෙන්ය. දහම් දානය වුවද පරිෂ්කාර, ගරු බුහුමන් අපේක්ෂාවෙන් නොකළ යුතු ය. එවැනි අරමුණකින් දහම් දානය කරන්නාට නියම ආනිශංස හිමි වන්නේ නැත.
